ส่องความสุขชาวเดนมาร์ก: มองลอดรัฐสวัสดิการเห็นสังคมนิยมโดยวัฒนธรรม

บทความนี้ถูกเขียนครั้งแรกในปี ๒๕๔๘ เป็นบทความหนึ่งในหนังสือ “เรียนรู้โลก ห่างไกลโรค” ที่จัดพิมพ์โดย สำนักงานปฏิรูประบบสุขภาพแห่งชาติในขณะนั้น หรือสำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติในขณะนี้

และในโอกาสที่ “เดนมาร์ก” ขึ้นแท่นประเทศอันดับหนึ่งของโลก ที่ได้ชื่อว่า “ประเทศที่มีความสุขมากที่สุด” อีกครั้ง ข้าพเจ้าจึงขอถือโอกาสนี้นำบทความที่ถ่ายทอดจากประสบการณ์เมื่อครั้งที่เคยอยู่ที่เดนมาร์กในระยะเวลาหนึ่ง แต่ก็เป็นระยะเวลาที่มีความสุขมากจริงๆ กลับมาให้เพื่อนได้อ่านกันอีกครั้ง

ธรรมชาติแบบนี้หาได้ทั่วไปในเดนมาร์ก

ส่องความสุขชาวเดนมาร์ก:
มองลอดรัฐสวัสดิการเห็นสังคมนิยมโดยวัฒนธรรม

รุ่งทิพย์  สุขกำเนิด

ขึ้นชื่อว่า “ความสุข”  ใครๆก็อยากมี คุณเป็นอีกคนหนึ่งใช่ไหมที่กำลังไล่ล่าหาความสุขอยู่?  ถ้าใช่ลองมาติดตามค้นหาความสุขของชาวเดนมาร์ก  ประเทศซึ่งได้ขึ้นชื่อว่า  “มีความสุขที่สุดในโลก” กันเถอะ

“แผนที่โลกแห่งความสุข หรือ World Map of Happiness”  เป็นงานวิจัยชิ้นสำคัญของนายเอเดรียน ไวท์ (Adrian White) นักจิตวิทยาสังคมวิเคราะห์ จากมหาวิทยาเลสเตอร์ (University of Leicester) ประเทศอังกฤษ  โดยเขาได้หาความสัมพันธ์ระหว่างความมั่งคั่ง สุขภาพ และการศึกษา กับตัวแปรด้านความสุข (ความพึงพอใจในชีวิต)  หนึ่งในข้อสรุปที่ได้พบว่าตัวแปรด้านสุขภาพนั้นมีความสัมพันธ์สูงกับตัวแปรความสุข รองลงมาคือความมั่งคั่ง และการศึกษา ตามลำดับ[I] หรือกล่าวได้ว่าความพึงพอใจในชีวิตหรือการมีความสุขของคนทั่วไปนั้นมาจากการมีสุขภาพดี มากกว่าความร่ำรวยและการมีการศึกษาสูงเสียอีก  และนั่นเป็นที่มาของการจัดอันดับความสุขของประเทศต่างๆในโลกรวมถึงประเทศเดนมาร์ก  เมื่อประมาณต้นปี ๒๕๔๙  และมาปีนี้ ปี ๒๕๕๖ สมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติ (United Nations General Assembly) ได้ตอกย้ำจากผลการจัดอันดับให้ “เดนมาร์ก” เป็นประเทศที่มีประชากรที่มีความสุขที่สุขในโลกอีกครั้งหนึ่ง[๑] ในขณะที่ประเทศไทยติดอันดับที่ ๓๖ จาก ๑๕๖ ประเทศทั่วโลก[II]

ความสุขที่รัฐมอบให้

ปี ค.ศ.๑๘๘๓ เยอรมนีเป็นประเทศแรกในโลกที่รัฐเริ่มนำแนวคิดด้านประกันสังคมมาใช้   ซึ่งเป็นจุดตั้งต้นในการผลักดันให้รัฐบาลประเทศต่างๆในยุโรป รวมถึงประเทศแถบสแกนดิเนเวีย อย่างเดนมาร์ก ต้องจัดการประกันสังคมที่มีคุณภาพสูงขึ้นเข้าไว้ในวาระทางการเมืองด้วย

จากแรงผลักดันทางการเมืองภายนอกประเทศดังกล่าวข้างต้น ประกอบกับความไม่สามารถตอบสนองความต้องการของประชาชนของระบบสวัสดิการสุขภาพแบบเดิม ในการกำจัดความทุกข์ยากที่เกิดขึ้นภายหลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ และสงครามในแถบยุโรป ทำให้เกิดแรงกดดันเพื่อการแก้ไขปัญหาขึ้นในประเทศเดนมาร์กในหลายด้าน  อาทิ การเปลี่ยนแปลงด้านโครงสร้างทางเศรษฐกิจ และการปฏิรูปด้านการเมือง  ในช่วงทศวรรษที่ ๑๙๖๐-๘๐

ความสำเร็จในการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางเศรษฐกิจ ประกอบกับการค้นพบแหล่งน้ำมันดิบในช่วงเวลาดังกล่าว ทำให้เศรษฐกิจในประเทศเดนมาร์กมีการขยายตัวสูงขึ้นและมีการว่างงานต่ำ  ในขณะที่การปฏิรูปทางการเมืองทำให้เดนมาร์กมีรัฐบาลแบบผสมพรรคสังคมนิยมประชาธิปไตย เป็นพรรคการเมืองสำคัญในขณะนั้น  ซึ่งทั้งสองเป็นปัจจัยหลักที่สำคัญในการปฏิรูปและดำรงอยู่ของระบบสวัสดิการสังคมใหม่ในช่วงเวลาต่อมา[III]

ในปี ๑๙๔๕ พรรคสังคมนิยมประชาธิปไตย ซึ่งเป็นรัฐบาลของประเทศเดนมาร์กในขณะนั้น  ได้มีการเสนอเรื่องการจัดสวัสดิการสังคมใหม่  แต่เนื่องจากเศรษฐกิจของประเทศขณะนั้นไม่เอื้ออำนวยให้เกิดการปฏิรูปนโยบาย จนในช่วงกลางทศวรรษที่ ๑๙๕๐ จึงได้มีนโยบายด้านสวัสดิการสังคมซึ่งครอบคลุมเรื่องบำนาญ (ปี ๑๙๕๖) ค่าชดเชยการเจ็บป่วย (ปี ๑๙๖๐) ประกันทุพลภาพ (ปี๑๙๖๕) และผลประโยชน์จากการตกงาน ในพระราชบัญญัติสังคมใหม่ (a new social statue) และในระหว่างปี ๑๙๗๑-๗๓ ได้มีการปฏิรูปการจ่ายค่ารักษาพยาบาล และนำเสนอกฎหมายเรื่องการประกันสุขภาพ พร้อมกับยกเลิกกองทุนช่วยเหลือเรื่องการเจ็บป่วย (the contributory sickness funds) และเสนอให้ใช้กองทุนภาษีประกันสุขภาพแห่งชาติแทน (tax-funded national health insurance) ซึ่งการปฏิรูปทางสังคมและสุขภาพทั้งหมดถูกทำขึ้นภายใต้กฎหมายว่าด้วยความช่วยเหลือทางสังคม (Social Assistance Act) ในปี ๑๙๗๔[IV]

เดนมาร์ก (รวมถึงสวีเดนและนอร์เวย์) ได้เลือกใช้การจัดสวัสดิการในรูปแบบ “สวัสดิการสแกนดิเนเวีย” หรือ “Scandinavian Welfare Model”[๒] โดยรัฐจะมีบทบาทในการบริหารจัดการและจัดสรรงบประมาณของระบบความมั่นคงปลอดภัยของสังคม บริการสุขภาพ และการศึกษา  ซึ่งครอบคลุมค่าใช้จ่ายมากกว่าประเทศอื่นๆในยุโรป ด้วยเหตุผลดังกล่าว ระบบสวัสดิการในเดนมาร์กจึงถูกดำเนินการคู่ไปกับระบบภาษีที่สูง นอกจากนี้รูปแบบการจัดการองค์กรแบบสแกนดิเนเวียน ยังถูกทำให้ง่ายและรวดเร็วกว่าประเทศอื่นๆในยุโรป

หัวใจหลักของ  “Scandinavian Welfare Model” คือ ผลประโยชน์ทั้งหลายจะต้องนำสู่พลเมืองเพื่อบรรลุสภาวะที่เหมาะสมโดยใช้หลักความเท่าเทียมกัน  และปราศจากการแบ่งแยกสถานะทางเศรษฐกิจและสังคม โดยระบบจะครอบคลุมถึงทุกคนและผลประโยชน์ทั้งหลายจะต้องถูกจัดสรรให้แบบรายบุคคล  เช่น สิทธิของผลประโยชน์ของหญิงที่แต่งงานแล้วต้องแยกจากสิทธิประโยชน์ของสามี เป็นต้น

ระบบสวัสดิการของประเทศเดนมาร์กนั้น ครอบคลุมบริการฟรีด้านสุขภาพและการศึกษาสำหรับพลเมืองทุกคน  และผลประโยชน์เพิ่มเติมที่ครอบคลุมเรื่องการดูแลเด็กที่ถูกทอดทิ้ง การเจ็บป่วย และเบี้ยบำนาญ กรณีผ่านข้อตกลงว่าด้วยการสะสมเงินของนายจ้างและลูกจ้างในตลาดแรงงานของประเทศสแกนดิเนเวียด้วย [V]

  

องค์กรชุมชน สร้างเสริมความสุข

ขณะที่ภาครัฐได้จัดสวัสดิการสังคมในภาพรวม  ในส่วนของภาคประชาชนเองก็ได้มีการสะสมทุนทางสังคมขึ้นอย่างเข้มแข็งและกว้างขวางในสังคมเดนมาร์กมาตั้งแต่ช่วงทศวรรษที่ ๑๘๘๐  โดยเดนมาร์กถูกวิเคราะห์ว่ามีโครงสร้างทุนทางสังคม (social capital) ที่เข้มแข็ง ทั้งนี้เนื่องมาจาก แต่เดิมนั้นประเทศเดนมาร์กเป็นประเทศเกษตรกรรมที่มีลักษณะเป็นฟาร์มเดี่ยว ที่ประชากรยึดมั่นในขนบธรรมเนียมอย่างเคร่งครัด  แต่ก็มีการรวมกลุ่มอย่างเข้มแข็งของประชาชนในชนบท โดยเฉพาะกลุ่มชาวนา และเกษตรกรในรูปสหกรณ์  ซึ่งแสดงให้เห็นถึงจุดเริ่มต้นการสะสมทุนทางสังคมและการเคลื่อนไหวของชนชั้นชาวนาซึ่งเป็นภูมิคุ้มกันอำนาจการบังคับควบคุมจากทุนนิยม

จุดเริ่มของการรวมกลุ่มของเกษตรกร เนื่องมาจากการเป็นเกษตรกรรายเดี่ยวที่ถูกเอารัดเอาเปรียบจากพ่อค้าคนกลาง ทั้งจากการถูกกดราคาสินค้าเกษตร และในอีกด้านหนึ่งก็ต้องซื้อวัสดุทางการเกษตรในราคาแพง ดังนั้น การรวมกลุ่มในลักษณะสหกรณ์การเกษตรเท่ากับเป็นการเพิ่มอำนาจต่อรองในการซื้อและขายสินค้า เมื่อการเคลื่อนไหวในการต่อรองสำเร็จ จึงก่อให้เกิดการจัดตั้งกลุ่มสหกรณ์ต่างๆเพิ่มขึ้นตามมา เช่น ในปี ๑๘๘๒ มีการตั้งสหกรณ์ผลิตภัณฑ์นมและสหกรณ์การเกษตรด้านอื่นๆ   ในปี ๑๘๘๓ มีการตั้งสหพันธ์ผู้ซื้อหญ้าแห้ง   ปี ๑๘๘๗ ตั้งสหกรณ์โรงฆ่าสัตว์   และมีการตั้งสหกรณ์ธนาคารซึ่งมีสาขาในเมืองต่างในปี ๑๙๑๔  ซึ่งในความรู้สึกของชาวเดนมาร์กแล้ว การจัดตั้งสหกรณ์นั้นเป็นเหมือนองค์กรธรรมดาที่เป็นส่วนหนึ่งในวิถีชีวิตของประชาชนในชนบทของเดนมาร์ก[๓]  

การเคลื่อนไหวของกลุ่มสหกรณ์ในเดนมาร์กจัดว่ามีความคึกคักและกว้างขวางมากที่สุดในบรรดาประเทศแถบสแกนดิเนเวียด้วยกัน  ซึ่งการเคลื่อนไหวของขบวนการชาวนานี้ยังเชื่อมโยงไปถึงการทำงานของพรรคเกษตรกร (farmer’s party) และการเคลื่อนไหวทางวัฒนธรรมของชนบท (rural cultural movement) ในเดนมาร์ก เช่น การเคลื่อนไหวของชุมชนและโบสถ์ที่ชุมชนเป็นผู้จัดการและรัฐสนับสนุนงบประมาณบางส่วน และการเคลื่อนไหวของวิทยาลัยชุมชนที่ชุมชนหรือองค์กรภาคประชาสังคมเป็นเจ้าของและรัฐให้การสนับสนุนส่วนหนึ่ง อีกด้วย

เป็นที่ชัดเจนว่าการเคลื่อนไหวของชาวนา(เกษตรกร)เป็นพลังจากเบื้องล่าง จากสังคมชนบทของกลุ่มคนที่มี “จิตใจสาธารณะ” หรือ  “Public-spirited” โดยมีลักษณะเป็นงานอาสาสมัคร เป็นคนกันเองที่รู้จักกัน สามารถพูดคุยแบบจับเข่าคุยกันได้  มีความไว้เนื้อเชื่อใจซึ่งกันและกัน  มีปฏิสัมพันธ์ในระดับใหญ่ขึ้น ข้ามกลุ่มและเชื่อมโยงในลักษณะเครือข่ายสมาคมสหกรณ์ มีความไว้วางใจในตัวแทนซึ่งเป็นกรรมการ เหล่านี้ประกอบกันจนเห็นถึงความสำคัญและความสัมพันธ์ทั้งความเป็น “เกษตรกรรมเท่าๆกับความเป็นวัฒนธรรมสมาคม” ซึ่งส่งผลให้เกิดการเติบโตทางเศรษฐกิจและมาตรฐานการศึกษาของประชาชนในชนบทที่สูงกว่าปกติ และเกิดการพัฒนาทางการศึกษาเฉพาะทางในอาชีพของเขาที่ลึกและเป็นประโยชน์กับองค์กรของเขาโดยองค์กรของเขาเอง[VI]และความไว้เนื้อเชื่อใจได้นี้ได้นำมาซึ่งความปลอดภัยในสังคม

“สังคมนิยม” ความหมายที่แตกต่าง ความสุขที่แตกต่าง

จากที่เล่ามาแล้วข้างต้น เราคงจะพอเห็นเค้าลางว่าที่มาของความสุขหรือความพึงพอใจในชีวิตของชาวเดนมาร์กที่ถูกจัดไว้เป็นอันดับต้นโดยมหาวิทยาลัยเลสเตอร์และสหประชาชาตินั้นน่าจะมีองค์ประกอบอย่างไรบ้าง  การได้รับสวัสดิการสังคมที่ดีซึ่งจัดให้โดยรัฐ และการสร้างระบบธุรกิจในรูปสหกรณ์ที่สามารถป้องกันการเอาเปรียบจากทุนนิยมอื่น (และแบ่งปันผลประโยชน์อย่างเท่าเทียม) จนสานต่อไปถึงความสัมพันธ์ที่เหนียวแน่นในสังคม ซึ่งทั้งสองสิ่งข้างต้นนั้นตรงกับหลักปรัชญาของ “สังคมนิยม” ที่เกิดขึ้นแล้วในประเทศที่มีการปกครองแบบประชาธิปไตยแบบมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขอย่างประเทศเดนมาร์ก

โดยปรัชญาคำว่า “สังคมนิยม” มีความหมายว่าเป็นสังคมที่นิยมความเท่าเทียม หรือตรงกับภาษาอังกฤษว่า Egalitarian คือการให้คุณค่ากับความเท่าเทียมกันมากกว่าการให้คุณค่ากับความโดดเด่นหรือความร่ำรวยของบุคคลบางคนในสังคม  ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดคือสังคมที่นิยมความเท่าเทียมมักจะทนไม่ได้ที่จะเห็นคนไร้ที่อยู่อาศัย ไร้การศึกษา หรือต้องทนทุกข์ทรมานจากการเจ็บป่วยหรือทุพลภาพ เนื่องจากไม่มีเงินไปจ่ายค่ารักษาพยาบาล  ซึ่งตรงข้ามกับบางสังคมที่นิยมความเท่าเทียมเช่นกัน แต่คนทั่วไปกลับให้คุณค่ากับบุคคลที่ประสบความสำเร็จทางธุรกิจจนร่ำรวยเป็นมหาเศรษฐี ในขณะที่ละเลยที่จะให้ความสนใจกับคนที่ยากจน ไร้ที่อยู่อาศัย โดยคิดว่าเป็นกรรมเก่า  หรือการที่คนในสังคมส่วนใหญ่ให้คุณค่ากับคนที่ได้เหรียญทองโอลิมปิกทางวิชาการแต่ไม่สนใจกับการมีคนไม่รู้หนังสือในสังคมของตน  เป็นต้น

คนไทยทั่วไปมักตีความว่า สังคมนิยมจะต้องดำเนินการโดยรัฐ ในรูปแบบของการยึดเอาทรัพยากรการผลิตจากคนต่างๆในสังคมมาดำเนินการสร้างผลผลิตแล้วแบ่งปันผลประโยชน์ออกไปอย่างเท่าเทียมกัน (ดังตัวอย่างประเทศคอมมิวนิสต์) เพื่อแก้ปัญหาความเหลื่อมล้ำในการครอบครองทรัพยากรการผลิต  อย่างไรก็ดีในสังคมเดนมาร์กและอีกหลายประเทศในยุโรปกลับตีความต่างออกไป  รัฐบาลเดนมาร์กไม่สนใจเรื่องความไม่เท่าเทียมกันของการครอบครองทรัพยากรการผลิตมากเท่ากับการแบ่งปันและกระจายผลประโยชน์ที่เกิดขึ้นให้เท่าเทียมและทั่วถึง รัฐจะปล่อยให้การทำธุรกิจเป็นไปโดยเสรีหรือเป็นแบบทุนนิยมเต็มรูป  และใช้วิธีการจัดเก็บภาษีในระดับสูงแตกต่างกันแทน และนำมาจัดเป็นสวัสดิการทางสังคมอย่างเท่าเทียมและทั่วถึงดังที่กล่าวไปแล้ว

แม้รัฐบาลเดนมาร์กจะไม่ควบคุมเรื่องการทำธุรกิจ แต่ก็มีมาตรการควบคุมเรื่องผลกระทบกับสิ่งแวดล้อม ขณะเดียวกันก็ควบคุมราคาที่ดินไม่ให้สูงเกินไปเพื่อที่ทุกคนจะสามารถมีโอกาสได้เป็นเจ้าของที่ดินได้ (ซึ่งต่างจากประเทศไทย) และรัฐก็สามารถนำที่ดินมาใช้ประโยชน์ต่างๆเพื่อสร้างสวัสดิการให้แก่สังคมได้ด้วย

คำว่าสังคมนิยมยังถูกนำมาใช้ในการจัดการธุรกิจ โดยมากมักอยู่ในรูปแบบของการทำสหกรณ์ต่างๆ ดังที่พบเห็นได้ทั่วไปในประเทศญี่ปุ่น เนเธอร์แลนด์ และประเทศเดนมาร์ก

นอกจากนี้ปรัชญาของสังคมนิยมยังถูกนำมาใช้เป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตเป็นแนวปฏิบัติของคนในสังคม หรือเรียกว่าเป็น “สังคมนิยมโดยวัฒนธรรม” ซึ่งจะพบเห็นได้เมื่อวิเคราะห์เจาะลึกในรายละเอียดของการวางระเบียบในสังคมหรือแม้แต่การปฏิบัติต่อกันของชาวเดนมาร์กเอง  ตัวอย่างเช่น  การนำไปใช้ในเรื่องของการสร้าง  community home town  การจัดระบบการศึกษาในระดับต้น  การจัดกิจกรรมกลุ่ม   การจัดตั้งระบบการบริหารกิจการไฟฟ้าขนาดย่อม  และการให้บริการทางการแพทย์ ฯลฯ ซึ่งเป็นที่มาของความสุขหรือความพึงพอใจในชีวิตที่เติมเต็มในส่วนที่กล่าวมาแล้วข้างต้น

สังคมเดนมาร์ก สังคมนิยมโดยวัฒนธรรม

การเจาะลึกความคิด วิถีปฏิบัติ และปฏิสัมพันธ์ของสังคมชาวเดนมาร์กที่นิยมความเท่าเทียม และเน้นความสุขจากการอยู่ร่วมกันในครั้งนี้ จะอาศัยประสบการณ์ของข้าพเจ้าที่ได้ไปใช้ชีวิตช่วงหนึ่งในประเทศเดนมาร์กพร้อมกับครอบครัว  จนได้มีโอกาสรู้จักสนิทสนมกับเพื่อนชาวเดนมาร์กมากขึ้นกว่าเมื่อครั้งในอดีตที่เป็นเพื่อนร่วมงานในช่วงเวลาสั้นๆ และการได้มีเพื่อนใหม่เพิ่มขึ้น  และประสบการณ์ตรงจากการรับบริการสวัสดิการสังคมที่ภาครัฐจัดให้ เช่น โรงพยาบาล การผ่าตัด โรงเรียนอนุบาล ฯลฯ ซึ่งจะสะท้อนความสุขที่เกิดจากความเป็นสังคมนิยมโดยวัฒนธรรม ในสังคมของพวกเขาเองและยังเผื่อแผ่แก่เพื่อนร่วมสังคมชาติอื่นๆในประเทศเดนมาร์กด้วย ดังที่จะได้กล่าวถึงในตัวอย่างต่อไปนี้

community home town : ปลูกเรือนตามใจผู้อยู่ (ร่วมกัน) ครอบครัวเดนมาร์กนั้นเป็นแบบครอบครัวเดี่ยวที่มีสมาชิกในบ้านเฉพาะพ่อแม่ลูกเท่านั้น และเมื่อลูกโตพอ พวกเขาจะแยกไปมีบ้านใหม่ของตนเองไม่ว่าจะมีครอบครัวหรือไม่ก็ตาม  เราจึงพบว่าในเดนมาร์กนั้นมีบ้านเช่ามากมาย และการอยู่บ้านเช่าจนแก่เฒ่าก็เป็นเรื่องปกติในสังคมนี้ และเมื่อสูงอายุก็จะสามารถรับสวัสดิการการเข้าอยู่ในบ้านพักคนชรา ที่จัดไว้อย่างสะดวกสบาย ซึ่งเป็นสวัสดิการสังคมของชาวเดนมาร์ก  อย่างไรก็ดี ชาวเดนมาร์กไม่น้อยที่มีบ้านเป็นของตนเองและในบรรดาคนที่มีบ้านเป็นของตนเองจำนวนไม่น้อยที่จัดการระบบภายในหมู่บ้านที่ตนเองอาศัยเป็นแบบ community home town

โดยหลักการของ community home town  ก็คือการรวมกลุ่มของผู้อยู่อาศัยที่มีแนวคิดเหมือนกันในเรื่องการจัดการในหมู่บ้านของตน โดยเริ่มต้นที่ผู้ต้องการซื้อที่ดินปลูกบ้านและมีความคิดเดียวกันจะต้องมาพูดคุยกัน ถึงลักษณะของหมู่บ้านในฝัน ในขั้นตอนของการคุยกันนั้น ก็จะมีการชักชวนและเลือกสมาชิกในหมู่บ้านไปพร้อมๆกัน จนเมื่อความคิดตกผลึกว่าหมู่บ้านในฝันเป็นอย่างไร และมีวิธีจัดการอย่างไร ใครจะเป็นสมาชิกบ้าง เมื่อนั้นถึงจะเริ่มลงหลักสร้างหมู่บ้านกัน 

ตัวอย่าง community home town หนึ่งมีหลักการว่าในหมู่บ้านของเขาจะต้องมีสนามเด็กเล่นที่ทุกบ้านเข้าถึงได้เมื่อมองออกจากประตูหน้าบ้าน  และต้องมีพื้นที่สวนส่วนรวมที่ทุกคนสามารถปลูกพืชสวนครัวไว้กินได้และมีห้องสาธารณะที่ใช้ประโยชน์ร่วมกัน โดยห้องสาธารณะนี้ได้จัดแบ่งเป็นห้องซักล้าง ทำให้ทุกบ้านในหมู่บ้านลดค่าใช้จ่ายเรื่องเครื่องซักผ้า และมีพื้นที่ใช้สอยเพิ่มขึ้น นอกจากนี้ยังมีห้องของเล่นสำหรับเด็ก ห้องเก็บของรวมเช่น จักรยาน ห้องกีฬา และที่สำคัญคือมีห้องอาหารที่ใช้ทานอาหารร่วมกันสัปดาห์ละ ๑ ครั้ง โดยผลัดเวรกันหรืออาสามาทำอาหารตามแต่ตกลงกัน ซึ่งประหยัดทั้งเวลาและค่าใช้จ่าย และยังเป็นการสร้างความสัมพันธ์ที่ดีต่อกันอยู่เสมอๆ นอกจากนี้บางหมู่บ้านยังมีการจัดทำระบบการผลิตไฟฟ้ารวมจากพลังงานแสงอาทิตย์ ในขณะที่บางหมู่บ้านมีระบบเก็บขยะชีวมวลของหมู่บ้านเพื่อขายต่อไปยังโรงงานผลิตพลังงานจากชีวมวล เป็นต้น

แม้แต่บริเวณอพาร์เม้นต์ (ซึ่งส่วนใหญ่จะมีความสูงเพียง 2 ชั้น) ทุกห้องจะสามารถเข้าถึงสนามเด็กเล่นซึ่งเป็นส่วนกลางของหมู่(บ้าน)อพาร์ทเม้นต์ได้ เด็กๆสามารถมีกิจกรรมกลางแจ้งได้ทุกวันในบริเวณที่พัก โดยไม่ต้องกังวลเรื่องอันตรายใดๆ

อนุบาลในฝัน สร้างสรรค์จินตนาการ สานเครือข่ายครอบครัว การจัดระบบการศึกษาในระดับต้นก็เป็นสังคมนิยมโดยวัฒนธรรมอีกรูปแบบหนึ่งที่น่าสนใจ  การจัดการศึกษาขั้นต้นในเดนมาร์กนั้นได้รับการสนับสนุนส่วนใหญ่จากรัฐและมีการเก็บค่าเล่าเรียนบางส่วนจากผู้ปกครองที่มีรายได้เพียงพอในการจ่าย ซึ่งใช้หลักการปฏิบัติเดียวกับชาวต่างชาติที่อาศัยอยู่ในเดนมาร์กเพราะถือว่าการศึกษาเป็นสิทธิพื้นฐานของคน (และยังเป็นการแก้ปัญหาระยะยาวที่เกิดจากเด็กและผู้ปกครองของเด็กที่ไม่ได้เข้ารับการศึกษาอีกด้วย)  พ่อแม่ชาวเดนมาร์กนิยมส่งลูกไปเข้ารับการศึกษาตั้งแต่อายุได้ ๑ ปี โดยไปอยู่ในสถานที่รับเลี้ยงเด็ก (nursery) ใกล้บ้าน เพื่อให้เด็กสามารถที่จะช่วยเหลือตัวเองได้อย่างรวดเร็ว และเข้าสมาคมกับเพื่อน และเมื่อเด็กอายุครบ ๓ ขวบเต็ม ไม่ว่าเมื่อไรก็ตาม (ไม่ใช่เมื่อโรงเรียนเปิดเทอมในเดือนพฤษภาคม) เขาจะมีสิทธิเข้าโรงเรียนอนุบาลใกล้บ้าน เรียกโดยทั่วไปว่า bornhaven (อ่านว่า บอร์นเฮว) หรือข้าพเจ้าเรียกว่า บอร์นเฮเวน ซึ่งแปลว่าสวรรค์ของเด็กๆ 

ที่โรงเรียนอนุบาล เด็กๆจะมีห้องประจำเพื่อทำกิจกรรมร่วมกันในบางเวลา และพวกเขามีอิสระที่จะไปเล่นได้ทุกที่ ทุกห้องในโรงเรียนที่ได้รับอนุญาต เด็กจะมาเรียนรู้การช่วยเหลือตนเอง สร้างทักษะการอยู่ร่วมกัน  การช่วยเหลือกัน และสร้างจินตนาการจากของเล่นมากมาย  เราจะพบของเล่นที่ดูเหมือนผาดโผนเพื่อให้เด็กได้ปีนป่ายสูงเกือบ ๓ เมตร (แต่กลับมีความปลอดภัยสูงกว่าของเล่นเตี้ยๆ ในบ้านเราหลายเท่า) รถยนต์ที่ขับโดยใช้เท้าปั่น และเครื่องมือช่างที่ทำมาในขนาดเด็กแต่มีความแข็งแรงเกือบเท่าของจริง กองทรายและของเล่นอื่นๆในสนาม  และเด็กๆจะได้รับอนุญาตให้มอมแมมได้เต็มที่โดยไม่มีใครดุเมื่อถึงเวลาลงสนาม และพวกเขาจะต้องออกเล่นในสนามทุกวันไม่ว่าจะมีหิมะหรือฝนตกก็ตาม (เพื่อฝึกความอดทนและสร้างความแข็งแรงให้กับร่างกาย) เป็นต้น

เมื่อเด็กๆอายุ ๕ ปี พวกเขาจะเปลี่ยนไปอยู่ห้องเด็กโตในอนุบาลเดียวกันเพื่อเตรียมพร้อมเข้าสู่ระบบการศึกษาในระดับประถมศึกษา เช่น ฝึกรับประทานอาหารให้เร็วขึ้น  แต่งตัวเองในเวลาที่กำหนด ฝึกตอบคำถามและตั้งคำถาม ฝึกฟังเรื่องราวที่ยาวขึ้นและปะติดปะต่อเรื่องแบบข้ามวันได้ เป็นต้น  อย่างไรก็ดีที่ระดับอนุบาลนี้จะไม่มีการเรียนแบบให้ท่องจำแม้กระทั่ง A B C  ดังนั้นไม่ต้องสงสัยเลยว่าเด็กวัย ๕-๖ ขวบที่เดนมาร์กบางคนยังเขียนชื่อตนเองไม่ถูก หรืออย่างมากก็เขียนชื่อตนเองและอ่านชื่อเพื่อนในห้องได้ด้วยความคุ้นเคยเท่านั้น  และเมื่ออายุ ๖ ขวบเต็ม เด็กจึงจะมีสิทธิที่จะเข้าเรียนในระดับเตรียมประถมศึกษาอีก ๑ ปี ก่อนจะเลื่อนไปอยู่ชั้นประถมศึกษา

ทุกสัปดาห์เด็กๆในห้องเดียวกันจะได้ทำอาหารทานกันเองในหมู่ของพวกเขาแทนการเตรียมมาจากบ้าน และทุกเดือนจะมีการพบปะนั่งคุยอย่างเป็นกันเองระหว่างพ่อแม่และคุณครูในเรื่องต่างๆซึ่งเป็นหัวข้อทั่วๆไป ทำให้เกิดสมาคมของพ่อแม่และคุณครูขึ้น และยังมีการจัดพบปะปู่ย่าปีละหนึ่งครั้งอีกด้วย  นอกจากนี้ในเทศกาลสำคัญๆโรงเรียนก็จะจัดกิจกรรมใหญ่นอกสถานที่ให้พ่อแม่ เด็กๆ และคุณครูได้สนุกสนานร่วมกัน เป็นต้น ผู้ปกครองหลายคนพูดเป็นเสียงเดียวกันว่า “ไม่จำเป็นที่ลูกของพวกเขาจะต้องรีบไปเข้าโรงเรียนชั้นประถมหรอก ความสุข ความพร้อม และจินตนาการเป็นสิ่งที่สำคัญกว่ามาก”

เสื้อผ้าที่เยอะประสบการณ์พร้อมสำหรับลุยทุกสภาวะ กับชิงช้าในสนามเด็กเล่นในโรงเรียนอนุบาลที่แกว่งได้สูงมากๆ

กิจกรรมกลุ่ม : เสริมทักษะ สร้างเพื่อนใหม่ แก้ไขปัญหาสังคม  อีกตัวอย่างหนึ่งเป็นเรื่องของการจัดกิจกรรมกลุ่ม  ชาวเดนมาร์กแต่ละคนนิยมมีกลุ่มหรือสังกัดสมาคมต่างๆที่ตนสนใจ เช่น ดนตรี กีฬา วาดภาพ ทำอาหาร เต้นรำ ร้องเพลง ฯลฯ การเปิดโอกาสให้ประชาชนมีการทำกิจกรรมในเดนมาร์กนั้นมีมากมายหลายวิธี ทั้งการจัดการจากรัฐ (เทศบาลท้องถิ่น) โดยตรง เช่น การจัดลานสเก็ตน้ำแข็งในช่วงฤดูหนาว หรือการจัดกันเองโดยประชาชนแล้วขอการสนับสนุนบางส่วนจากรัฐ เช่น กิจกรรมกลุ่มพ่อแม่และเด็ก  ในเดนมาร์กเราจะพบสถานที่สำหรับทำกิจกรรมกลุ่มที่เรียกว่า huset (แปลว่า บ้าน) กระจายอยู่ทั่วไป และเราสามารถเข้าไปร่วมกิจกรรมเหล่านั้นได้โดยจ่ายค่าบริการเพียงเล็กน้อยเท่านั้น โดยในช่วงกลางปีจะมีโฆษณาปฏิทินกิจกรรมส่งมาเชิญชวนทางไปรษณีย์ถึงบ้าน

ในช่วงเวลาที่ข้าพเจ้าอาศัยอยู่ที่เดนมาร์กพร้อมกับครอบครัวที่ประกอบด้วยข้าพเจ้า สามี และลูกสาววัย ๓ ปี ครั้งนั้นได้มีโอกาสพาลูกสาวไปร่วมกิจกรรมดนตรี-เต้นรำของเด็ก (ชาวเดนมาร์กจะเรียกว่า music) โดยมีผู้นำกิจกรรมและเล่นดนตรีเป็นศิลปินท้องถิ่น ไม่มีค่ายสังกัด เด็กที่เข้าไปร่วมมีอายุระหว่าง ๘ เดือน ถึง ๔ ปี เด็กๆจะรู้สึกสนุกสนานและมีส่วนร่วมทั้งๆที่บางคนยังเล็กมาก แต่ไม่มีใครรำคาญความเป็นเด็กที่เล็กเกินไป และไม่มีใครรังเกียจความแตกต่างในสีผิวและต่างภาษาของเรา หลายครั้งหลายครอบครัวที่พ่อแม่พาลูกมาคนเดียวยังช่วยดูแลแม่ที่พาลูกมาสองคนอีกด้วย  เราได้เห็นความสัมพันธ์ของพ่อ แม่ และลูกผ่านกิจกรรมเหล่านั้นพร้อมทั้งรอยยิ้มและเสียงหัวเราะตลอด ๔๕ นาทีของทุกสัปดาห์ แม้จะเป็นกิจกรรมที่เกือบจะซ้ำเดิมแต่เด็กๆ ก็รอคอยมัน

ถึงฟังภาษาเดนมาร์กไม่ออก แต่สีหน้าก็บอกว่าชอบกิจกรรมนี้มาก

ในช่วงที่ลูกสาวอายุ ๕ ปี เราก็ได้มีโอกาสกลับไปอยู่เดนมาร์กอีกครั้ง ครั้งนี้ข้าพเจ้าได้พาลูกสาวไปร่วมกิจกรรมการเต้นฮิบฮอบ กับคุณครูซึ่งเป็นวัยรุ่นอายุเพียง ๑๗ ปี นั่นแสดงให้เห็นถึงการยอมรับความสามารถมากกว่าความอาวุโส  คุณครูจะเปิดสอนถึง ๔ ช่วงชั้น(อายุ) ในช่วงชั้นที่อายุมากที่สุดมีนักเรียนเพียง ๒ คน แต่ก็ยังเปิดสอนเพราะถือว่าทุกคนมีความเท่าเทียมกันที่จะได้รับความรู้นี้  เมื่อเรียนไปได้ครึ่งทางและจบคอร์สก็จะมีกิจกรรมการแสดงของเด็กๆ เพื่อสร้างความมั่นใจแก่เด็กๆว่าพวกเขาทำได้ (แม้ว่าจะเป็นการทำได้ตามอายุก็ตาม) แต่เด็กๆก็สนุกและเต็มใจในการแสดงนั้น และไม่ได้รู้สึกว่าถูกบังคับในการเรียนเพื่อการเอาจริงเอาจังกับการทำให้ได้เช่นเดียวกับการเรียนกิจกรรมเสริมพิเศษในบ้านเรา  แต่จุดมุ่งหมายอยู่ที่เป็นการเสริมทักษะ  การได้มีเพื่อนใหม่และสร้างความบันเทิงมากกว่า

การไปอยู่เดนมาร์กในช่วงปีที่ ๒ ข้าพเจ้ามีลูกชายวัยขวบเศษไปด้วยอีกหนึ่งคน  เราไม่ได้ส่งเขาเข้าเนอสเซอรี เนื่องจากมีความคิดว่าอาจจะเกิดความยุ่งยากในการปรับตัวด้านภาษาของเขา กับภาษาเดนมาร์กซึ่งไม่เคยได้ยินมาก่อน กลุ่มอาสาสมัครกิจกรรมชาวเดนมาร์กในพื้นที่(ซึ่งมีชาวต่างชาติแอฟริกันรวมอยู่ด้วย) ได้รับทราบข้อมูลว่าเรามิได้ส่งลูกเข้าเนอสเซอรีมาจากคอมมูน(เทศบาล) จึงมีจดหมายมาแนะนำตัวและมาพูดคุยกับเราที่บ้าน  โดยเล่าถึงจุดประสงค์หนึ่งในการตั้งกลุ่มกิจกรรมนี้ขึ้นมาเพื่อแก้ปัญหาสังคมที่เกิดจากความสัมพันธ์ระหว่างชาวต่างชาติกับชาวเดนมาร์ก และถึงแม้ว่าเราจะไม่ได้มีปัญหานี้ในการส่งลูกเข้าเนอสเซอรี  พวกเขาก็ยินดีและเชิญชวนให้เข้าร่วมกิจกรรมกลุ่ม โดยไม่จำกัดว่าจะร่วมกับกลุ่มของเขาหรือกลุ่มกิจกรรมอื่นก็ได้ และเขาพร้อมจะอำนวยความสะดวกในการติดต่อกลุ่มอื่นให้หากเราต้องการ  นั่นทำให้เราสัมผัสได้ถึงความห่วงใย และความไม่โดดเดี่ยวในสังคมนี้จริงๆ

เครือข่ายพ่อ-แม่-ลูกบุญธรรม เมื่อไปสถานที่ท่องเที่ยว เราจะพบเห็นครอบครัวเดนมาร์กที่มีลูกสีผิวต่างไปจากพ่อแม่ เพราะครอบครัวชาวเดนมาร์กที่ไม่มีลูกเองมักจะรับเลี้ยงบุตรบุญธรรม  การไปเดนมาร์กครั้งนั้นข้าพเจ้าได้รู้จักสนิทสนมกับครอบครัวชาวเดนมาร์กครอบครัวหนึ่ง เขารับเลี้ยงเด็กหญิงชาวจีนสองคนไว้เป็นบุตรบุญธรรม ตั้งแต่อายุได้ประมาณหนึ่งขวบ เป็นที่น่าสนใจในแนวคิดที่เขาใช้ในการเลี้ยงลูกมากว่า เขาได้ให้ความเอาใจใส่เลี้ยงดูเด็กทั้งสองเป็นอย่างดีราวกับเป็นลูกแท้ๆ ในมาตรฐานครอบครัวชาวเดนมาร์กทั่วไป  พาไปเที่ยว ทำกิจกรรมเสริม จัดวันเกิด ฯลฯ เด็กทั้งสองได้รับการยอมรับจากญาติพี่น้องของพ่อแม่บุญธรรมเหมือนลูกหลานแท้ๆคนหนึ่ง  ความสัมพันธ์ในครอบครัวเป็นไปด้วยความอบอุ่น เขาจะบอกกับเด็กทั้งสองเสมอว่า ลูกๆมาจากประทศจีน (และเขาก็จะให้ความรู้เกี่ยวกับประเทศจีน) จงภูมิใจที่เป็นคนจีน เช่นเดียวกับภูมิใจที่ได้เป็นชาวเดนมาร์ก  และทุกปีครอบครัวชาวเดนมาร์กที่รับบุตรบุญธรรมชาวจีนรุ่นเดียวกันนี้ จะมาพบปะสังสรรค์กัน และกลายเป็นสายสัมพันธ์ที่แนบแน่นอีกแบบหนึ่งที่พวกเขาสร้างขึ้นและมอบให้กับคนในสังคมเดียวกันแต่ต่างเชื้อชาติต่างผิวพรรณ ระหว่างเด็กๆชาวจีนและครอบครัวชาวเดนมาร์กด้วยกัน

บริการทางการแพทย์โปร่งใส บริการแบบไม่เลือกปฏิบัติ บริการทางการแพทย์ถือเป็นตัวอย่างที่ดีในการกล่าวถึงความเป็นสังคมนิยมโดยวัฒนธรรมและมีวิถีที่แตกต่างจากประเทศไทยอย่างมาก สวัสดิการด้านรักษาพยาบาลนั้นครอบคลุมทุกคนที่เป็นพลเมืองของเดนมาร์ก รวมถึงชาวต่างชาติที่ถือบัตรเทียบเท่าพลเมือง หรือ resident permit ด้วย  

ในการรักษาพยาบาลระดับต้นจะใช้วิธีแพทย์ประจำหรือ family doctor ในการดูแลและส่งต่อ  ส่วนการรักษาขั้นกลางถึงขึ้นสูง เช่น กรณีคลอดบุตร ผ่าตัด เอกซเรย์ จะเกิดขึ้นที่โรงพยาบาล ซึ่งเป็นหน้าที่ของแพทย์และบุคคลากรเฉพาะทาง อย่างไรก็ดีในการักษาพยาบาลทั้งสาทระดับนั้นจะไม่ต่างกัน ในแง่ของการให้เวลาและความกระจ่างแก่คนไข้ 

ประสบการณ์ที่ข้าพเจ้าได้พบกับตนเองคือการดูแลสุขภาพระหว่างตั้งครรภ์ไปจนถึงเข้ารับการผ่าตัดคลอดบุตร  เนื่องจากการตั้งครรภ์ครั้งนี้ได้นำมาซึ่งประสบการณ์ที่ไม่อาจลืม เริ่มตั้งแต่การตรวจพบการตั้งครรภ์พร้อมกับมีเลือดออกเนื่องจากเป็นเนื้องอกระยะเริ่มต้น  ปัญหาเรื่องเม็ดเลือดแดงมีปริมาณต่ำเกินไปในระหว่างการตั้งครรภ์ซึ่งจะมีผลกระทบต่อทารกได้  การตกเลือดในสัปดาห์ที่ ๓๔ ระหว่างเดินเล่นที่สนามจนต้องเข้าโรงพยาบาลแบบฉุกเฉิน  การเข้าผ่าตัดคลอดก่อนกำหนด  และภาวะตัวเหลืองของลูก  

ครั้งนั้นทั้งหมอประจำครอบครัว หมอเฉพาะทาง และพยาบาลได้ดูแลข้าพเจ้าเป็นอย่างดี ราวกับเป็นเพื่อนคนหนึ่งทีเดียว  พวกเขาได้ให้เวลาในการตรวจสอบอย่างละเอียดจนพบสาเหตุของปรากฏการณ์แต่ละครั้ง  อธิบายถึงแนวทางการปฏิบัติในระหว่างการตั้งครรภ์  บอกถึงข้อดีข้อเสียของการคลอดโดยธรรมชาติและการผ่าตัดคลอด  แม้ข้าพเจ้าจะมีจดหมายจากคุณหมอที่เมืองไทยว่าไม่สามารถคลอดเองได้ คุณหมอที่เดนมาร์กก็ยังพยายามให้ความหวังว่าเราอาจจะสามารถทำได้ จนตรวจพบแน่ชัดว่าไม่สามารถนั่นแหละจึงยอมจำนน

ในช่วงสัปดาห์ใกล้คลอด คุณหมอที่เดนมาร์กจะนัดตรวจครั้งสุดท้าย และได้มีการอธิบายรายละเอียดขั้นตอนต่างๆที่จะเกิดแก่ผู้เข้ารับบริการ เป็นต้นว่า หากคลอดโดยธรรมชาติจะเป็นอย่างไร  หากต้องผ่าตัดอาจพบปัญหาอะไรบ้าง  ยาที่ใช้มีอะไรบ้าง จะเกิดผลข้างเคียงอย่างไร มีทางเลือกอย่างอื่นหรือไม่  ใครสามารถเข้ามาในห้องผ่าตัดได้บ้าง เมื่อลูกคลอดออกมาแล้วแม่และเด็กจะไปอยู่ที่ไหน ได้รับการดูแลอย่างไร ฯลฯ และให้ผู้ใช้บริการซักถามจนเข้าใจอย่างดี รวมถึงพาดูสถานที่ด้วย กรณีชาวต่างชาติที่ไม่สามารถเข้าใจภาษาเดนมาร์กทางโรงพยาบาลจะหาล่ามให้ด้วย ซึ่งความชัดเจนดังกล่าวถือเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานของผู้รับบริการซึ่งทำให้ผู้รับบริการคลายความกังวนในระดับหนึ่ง  และถือเป็นหน้าที่ของแพทย์ที่ต้องให้ความกระจ่าง

อย่างไรก็ดี สิ่งที่บริการทางการแพทย์ของเดนมาร์กไม่สนใจคือ ระบบหมอประจำ (ในกรณีของการเข้ารักษาในโรงพยาบาล) เพราะถือว่าแพทย์ทุกคนมีความสามารถเท่าเทียมกันและเป็นหน้าที่ที่แพทย์ทุกคนต้องให้บริการแบบไม่เลือกบริการ ซึ่งเป็นคำตอบที่ได้รับเมื่อข้าพเจ้ามีคำถามไปว่าคุณหมอจะเป็นผู้ทำคลอดให้ข้าพเจ้าใช่ไหม ?  และนี่ก็เป็นอีกตัวอย่างหนึ่งของสังคมนิยมโดยวัฒนธรรมในองค์กร

                เด็ก คนชรา คนพิการ บุคคลพิเศษในสังคม  นอกจากเรื่องการรักษาพยาบาลแล้ว ขอเล่าไปถึงเรื่องเด็ก คนพิการและคนชราในเดนมาร์ก บุคคล ๓ ประเภทนี้เรียกได้ว่าเป็นบุคคลที่ได้รับการดูแลอย่างดีมาก  ในสถานที่ท่องเที่ยวหลายแห่งจัดรถเข็นนั่งคนชราและรถเข็นเด็กไว้บริการฟรี และยังลดราคาค่าเข้าชมสถานที่ด้วย ครอบครัวที่มีเด็กจะได้รับเงินพิเศษจากรัฐประมาณเดือนละ ๗,๐๐๐ บาทต่อเด็ก ๑ คน พ่อแม่ก็จะได้สิทธิในการลาเลี้ยงดูบุตรได้คนละ ๑ ปี หรือเลือกสิทธิได้ในเงื่อนไขที่กำหนด โดยไม่เลือกว่าจะเป็นเด็กที่เป็นเชื้อชาติหรือสัญชาติเดนมาร์กหรือไม่ก็ตาม

                ชาวเดนมาร์กจะละเอียดอ่อนมากกับความรู้สึกถึงความเป็นบุคคลคนหนึ่งที่เทียบเท่าคนทั่วไปของคนพิการ เขาจะพยายามจัดหาสิ่งอำนวยความสะดวกมาให้คนพิการเพื่อทำให้เขาช่วยเหลือตนเองได้เสมือนเป็นสมาชิกปกติทั่วไปในสังคม เช่นรถมอเตอร์บังคับมือสำหรับคนที่ไม่สามารถเดินได้  รถมอเตอร์บังคับด้วยปากสำหรับคนที่ไม่สามารถเดินและใช้มือได้  การออกแบบรถโดยสารประจำทางที่เอนลงได้เมื่อจอดช่วยให้เด็ก คนชรา และแม่ที่ใช้รถเข็นเด็กขึ้นลงได้สะดวก  และยังสามารถปรับบันไดให้เป็นทางลาดสำหรับคนพิการรถนั่งเพื่อให้เดินทางคนเดียวได้ด้วย

                ครั้งหนึ่งขณะที่ข้าพเจ้านั่งรถโดยสารสายหนึ่งในเมืองอัลบอร์ก (Aalborg) มีคนชรานั่งคอยอยู่ที่ป้ายรถแต่คนขับจอดเลยป้ายไปนิดหน่อย คนขับไม่ได้ถอยรถกลับไปรับ แต่ลงไปจูงผู้โดยสารนั้นขึ้นมาส่งถึงที่นั่งอย่างปลอดภัยแล้วจึงออกเดินทางต่อ

                พลังชุมชนเจ้าของพลังงานของประเทศ อีกตัวอย่างหนึ่งของสังคมนิยมโดยวัฒนธรรมในรูปองค์กรที่ไม่เป็นทางการ เป็นเรื่องของการจัดตั้งระบบการบริหารกิจการไฟฟ้าขนาดย่อม

โรงไฟฟ้าส่วนใหญ่ของเดนมาร์กเป็นโรงไฟฟ้าขนาดย่อมที่ใช้พลังงานลมและพลังงานจากชีวมวล เนื่องจากการที่เดนมาร์กมีความพร้อมของทรัพยากรลมและเป็นประเทศเกษตรกรรม โรงไฟฟ้าขนาดย่อมเหล่านี้มีผู้บริโภคเป็นผู้ถือหุ้น และบริหารโดยกรรมการที่เลือกขึ้นมาจากพวกเขาเอง และเนื่องจากโรงไฟฟ้าตั้งอยู่ในหมู่บ้านซึ่งใกล้กับที่อยู่อาศัย ดังนั้นเขาจะเลือกใช้เทคโนโลยีที่ง่ายในการดูแลและต้องเป็นเทคโนโลยีที่สะอาดและไม่สร้างปัญหาให้กับชุมชน (ซึ่งเป็นแนวความคิดที่ตรงข้ามกับบ้านเราโดยสิ้นเชิง)  ปัจจุบันการผลิตไฟฟ้าจากโรงไฟฟ้าขนาดย่อมเหล่านี้คิดเป็นร้อยละ ๖๐ ของกำลังการผลิตทั้งหมดในประเทศเดนมาร์ก และมีประชาชนชาวเดนมาร์กเป็นผู้ถือหุ้นถึงร้อยละ ๘๐ ของประชากร

น้ำ : สิทธิมนุษยชน  การพัฒนาด้านเกษตรอินทรีย์  และการรักษาทรัพยากรน้ำ

ในเดนมาร์ก เมื่อคุณเดินเข้าไปรับประทานอาหารในร้าน คุณสามารถขอน้ำเปล่าได้โดยไม่ต้องจ่ายเงิน เพราะสำหรับประเทศเดนมาร์กแล้ว น้ำได้รับการตีความว่าเป็นของที่จำเป็นสำหรับชีวิตและถือเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานของมนุษย์ที่ควรจะได้รับ

เมื่อเป็นดังนั้น รัฐบาลเดนมาร์กจึงต้องจัดหาน้ำที่มีทั้งคุณภาพและปริมาณเพียงพอกับความต้องการแก่ประชาชน  แต่เนื่องจากประเทศเดนมาร์กเป็นประเทศเล็กๆที่ล้อมรอบไปด้วยทะเล ทำให้ปริมาณน้ำผิวดินไม่เพียงพอกับความต้องการ  ดังนั้น น้ำที่ใช้อุปโภคบริโภคส่วนใหญ่หรือเกือบทั้งหมดจึงมาจากน้ำใต้ดิน

ในอดีตน้ำใต้ดินของเดนมาร์กมีปัญหาการปนเปื้อนสารเคมีการเกษตรและน้ำใช้จากครัวเรือนทั้งจากการซึมลงใต้ดินโดยตรง และการไหลสู่แม่น้ำและซึมสู่ระบบน้ำใต้ดินอีกต่อหนึ่ง รัฐบาลเดนมาร์กและประชาชนจึงได้ร่วมมือกันในการป้องกันและแก้ไขปัญหาดังกล่าว  เริ่มจากการลดเลิกใช้สารเคมีการเกษตรจนเป็นที่มาของการทำเกษตรอินทรีย์และการขายสินค้าอินทรีย์ซึ่งขยายตัวอย่างมากในเดนมาร์ก  พร้อมกับการวางระเบียบการปลูกสร้างบ้านโดยต้องไม่สร้างในแนวทางน้ำที่จะซึมลงสู่น้ำใต้ดิน  เป็นต้น

เราคงนึกไม่ถึงใช่ไหมว่า  แค่การคำนึงถึงความเท่าเทียมในการมีน้ำกินน้ำใช้ที่มีคุณภาพดีและเพียงพอ จะเป็นที่มาของการแก้ปัญหาเรื่องอื่นๆที่เกี่ยวข้องกับน้ำอีกมากมาย เช่น น้ำสะอาดมีไม่เพียงพอจนต้องมีการผันน้ำ น้ำเน่า ฯลฯ  และยังสามารถรักษาสิ่งแวดล้อมที่มากไปกว่าการรักษาทรัพยากรน้ำได้อีกด้วย เช่น เรื่องสารพิษตกค้างในดิน ในอาหารและในสิ่งแวดล้อมอื่นๆ เป็นต้น และนี่ก็เป็นผลพวงอันดีของความคิดแบบสังคมนิยมโดยวัฒนธรรมอีกอันหนึ่ง

นอกจากตัวอย่างที่กล่าวมาในข้างต้นแล้ว ความเป็นสังคมนิยมโดยวัฒนธรรมยังมีให้พบเห็นในการปฏิบัติระหว่างกัน เช่น ในการเล่นกีฬา ผู้ชนะจะต้องเป็นผู้ออกจากเกมการแข่งขัน เพื่อให้ผู้อื่นที่เล่นเก่งน้อยกว่าได้มีโอกาสเล่นเพิ่มขึ้น,   การจัดการสอบในระดับมหาวิทยาลัยซึ่งใช้วิธีเก็บคะแนนจากการทำรายงานกลุ่มบวกกับการสอบวัดผลความเข้าใจในเนื้อหาวิชาการทั้งในระดับกลุ่มและรายบุคคล(สอบปากเปล่า)  เพื่อให้มีการคิดวิเคราะห์อย่างลึกและประยุกต์ใช้ในสิ่งที่เรียนมา ขณะเดียวกันก็สร้างความสามัคคีในการทำงานและช่วยเหลือเกื้อกูลกันในเรื่องของความรู้ความเข้าใจ ซึ่งเป็นการยกระดับความรู้ความเข้าใจในรายบุคคลให้ชัดเจนยิ่งขึ้น มากไปกว่านั้นในเรื่องการออกแบบอุปกรณ์การทำงานเพื่อให้ร่างกายไม่สูญเสียประสิทธิภาพการทำงาน เช่น โต๊ะทำงานที่สามารถปรับระดับให้นั่งและยืนทำงานได้ในบางช่วงเวลา  การให้ความรู้เพิ่มเติมแก่ประชาชนในเรื่องงานที่ทำอยู่ (เช่น ทำอย่างไรให้พนักงานไม่มีปัญหาเรื่องโรคจากการทำงาน) และการทำเครื่องนับเหรียญสำหรับคนขับรถโดยสาร ซึ่งสามตัวอย่างนี้เป็นการทำงานที่คิดถึงผู้อื่นมากกว่าแค่การจ่ายเงินเดือน  หรือในกรณีของการเลือกตั้ง กฎหมายเดนมาร์กได้ให้สิทธิแก่ชาวต่างชาติที่ไม่ใช่สัญชาติเดนมาร์กแต่อาศัยอยู่ในประเทศเดนมาร์กอย่างน้อย ๓ ปีในการเลือกตั้งเพราะถือว่าผลการเลือกตั้งย่อมกระทบแก่เขาทั้งทางบวกและทางลบ  เป็นต้น

จะเห็นว่าการยึดถือหรือการเป็นสังคมนิยมโดยวัฒนธรรมของชาวเดนมาร์กนั้นได้นำมาซึ่งความสุขหรือความพึงพอใจในชีวิตไม่น้อยไปกว่าการจัดสวัสดิการสังคมโดยรัฐเลย จะเห็นว่าความสุขของชาวเดนมาร์กที่มหาวิทยาลัยเลสเตอร์และสหประชาชาติจัดให้ในอันดับหนึ่งของโลกนั้น มิได้มาจากการมีสุขภาพดีที่มาจากความพอใจในชีวิตต่อการมีสวัสดิการที่ครอบคลุมแค่ด้านสุขภาพ และการศึกษา ที่รัฐจัดให้แต่เพียงอย่างเดียว หากแต่มีองค์ประกอบในทางสังคมด้านอื่นๆที่สร้างความสุข ความมั่นคง และความปลอดภัยที่แทรกอยู่ในวัฒนธรรม แนวความคิดและวิถีชีวิตคนเดนมาร์กอย่างละเอียดอ่อนและกลมกลืนด้วยหรือเป็นสังคมนิยมโดยวัฒนธรรมโดยแท้

บทพิสูจน์สังคมแห่งความสุข เมื่อกระแสทุนนิยมมาเคาะประตูบ้าน

ปัจจุบันแม้ว่าสวัสดิการสังคมโดยรัฐจะยังดำเนินอยู่ แต่เมื่อเวลาเปลี่ยนแปลงไป แนวคิดของคนรุ่นใหม่ก็เปลี่ยนไปตามกระแสทุนนิยมและโลกาภิวัตน์ที่ครอบคลุมและเข้าถึงทุกที่แบบไร้ขอบเขตบนโลกใบนี้มากขึ้น   กระแสทุนนิยมแบบเสรีได้สร้างความมั่งคั่งให้กับบุคคลบางคนจนเป็นที่ประจักษ์ไปทั่วโลก ไม่เว้นแม้ในสังคมไทย และแม้ว่าชาวเดนมาร์กเต็มใจยอมจ่ายภาษีในอัตราสูงมากเพื่อสวัสดิการสังคมที่คุ้มครองตั้งแต่เกิดจนตาย เพราะยังฝังใจกับช่วงเวลายากลำบากก่อนมีระบบประกันสังคม แต่คนรุ่นใหม่อาจจะไม่คุ้นเคยกับความกลัวเรื่องความไม่มั่นคงในชีวิตและเริ่มมีความรู้สึกทางลบในการดำรงไว้ซึ่งรัฐสวัสดิการในเดนมาร์ก

ระบบสหกรณ์บางประเภทก็เผชิญกับคำถามในลักษณะเดียวกัน  ดังเช่นสหกรณ์ผู้ผลิตไฟฟ้าขนาดย่อมซึ่งขายไฟฟ้าและความร้อนให้กับผู้บริโภคในชุมชนที่ผลิตไฟฟ้าเป็นหลัก หรือกล่าวได้ว่าเป็นสหกรณ์ของผู้ใช้  ซึ่งสหกรณ์นี้เข้าข่ายธุรกิจแบบผูกขาด (แต่ชาวเดนมาร์กเองก็เต็มใจ)  สหกรณ์ลักษณะนี้จะต้องเผชิญกับภาวะกดดันจากรัฐบาลซึ่งมีแนวคิดแบบเสรีนิยมในประเทศเองซึ่งถูกกดดันมาอีกทอดหนึ่งจากการเปิดเสรีทางการค้าและการลงทุนในสหภาพยุโรป เพื่อให้กลุ่มทุนขนาดใหญ่และกลุ่มทุนข้ามชาติเข้ามาลงทุนในธุรกิจนี้  หากต้องมีการเปิดเสรีอย่างจริงจัง  คุณลองคิดดูซิว่าความสุขของชาวเดนมาร์กถึงร้อยละ ๘๐ ของประเทศที่มีส่วนเป็นเจ้าของธุรกิจสหกรณ์โรงไฟฟ้าขนาดย่อมนี้จะคงอยู่ต่อไปหรือไม่

อย่างไรก็ตาม ภาวะกดดันดังกล่าวก็ได้นำมาซึ่งการปรับปรุงประสิทธิภาพการผลิตเช่นกัน การเปิดเสรีฯได้กระตุ้นให้ภาคประชาชนซึ่งมีส่วนร่วมเป็นเจ้าของและนักวิชาการต่างๆ หันมาวิจัยและทดลองทั้งด้านบริหารจัดการและด้านเทคนิคเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการผลิต  สหกรณ์ผู้ผลิตไฟฟ้าขนาดย่อมเหล่านี้จะต้านทานกระแสทุนนิยมแบบเสรีได้อีกนานขนาดไหน และจะปรับตัวไปในรูปแบบใด จะกระทบกับความสุขของชาวเดนมาร์กหรือไม่ คงต้องติดตามกันต่อไป

สำหรับองค์ประกอบทางสังคมอื่นๆที่สอดแทรกอยู่ในวัฒนธรรมซึ่งเติมเต็มความสุขในชีวิตก็ถูกท้าทายเช่นกัน   ชาวเดนมาร์กหลายคนเริ่มมีความคิดที่เปลี่ยนไปตามกระแสโลกาภิวัตน์ หลายคนเร่งส่งลูกเข้าโรงเรียนชั้นประถมเร็วขึ้น ๑-๒ ปี ตามกระแสชาวเอเชีย  หลายคนเริ่มไม่เห็นด้วยกับการให้สวัสดิการสังคมแก่ชาวต่างชาติเทียบเท่าชาวเดนมาร์ก เพราะคิดว่านั่นคือสิ่งที่พวกเขาลงทุนจ่ายไป โดยไม่ได้คิดถึงปัญหาสังคมที่จะตามมา  หลายคนปลุกระดมความคิดเรื่องเหยียดผิว และแสดงออกถึงความไม่ยินดีในการให้และขายบริการแก่ชาวต่างชาติ (ต่างสีผิว) เป็นต้น

เมื่อความสุขความพอใจในชีวิตของชาวเดนมาร์กทั้งจากสวัสดิการโดยรัฐ จากองค์กรที่พวกเขาสร้าง และจากความเป็นสังคมนิยมโดยวัฒนธรรมกำลังถูกท้าทายทั้งจากภายนอกและจากความคิดของพวกเขาเอง   ชาวเดนมาร์กจะหวั่นไหวหรือไม่  และจะหาทางออกอย่างไร  ประเทศเดนมาร์กจะคงความเป็นประเทศที่ประชาชนมีความสุขที่สุดในโลกได้หรือไม่  เป็นเรื่องที่ควรจับตาดูกันต่อไป

---

[๑] UN เรียกการศึกษานี้ว่า World Happiness โดยมีมาตรวัดสำคัญ ๖ ประการคือ รายได้ประชาชาติต่อหัว , อายุขัยหรือจำนวนปีที่คาดหวังที่จะมีชีวิตอยู่อย่างสุขภาพดี , การมีบุคคลที่สามารถพึ่งพิงกันได้ , การมีอิสระในการเลือกวิถีดำเนินชีวิต , ชีวิตที่ดำเนินไปปราศจากภาวะการทุจริตฉ้อโกง และความเอื้ออารีต่อกันของประชากรภายในประเทศ

[๒]บางครั้งถูกเรียกว่า Nordic model หรือ Social Democratic model หรือ Institutional model

[๓] หลักสำคัญของระบบสหกรณ์ในเดนมาร์ก ๖ ประการคือ ๑)การเป็นสมาชิกเป็นไปโดยเปิดกว้างและสมัครใจ ๒)ใช้หลักประชาธิปไตยในการออกเสียงคือ ๑ คน ๑ เสียง  ๓)มีการจำกัดการถือหุ้น ๔)มีการแบ่งปันกำไรส่วนเกิน (surplus) อย่างเท่าเทียมโดยตั้งอยู่บนฐานของการทำธุรกิจร่วมกับสหกรณ์ ๕)ผลประโยชน์ส่วนหนึ่งจะต้องจัดสรรไว้เพื่อการศึกษา ๖)สหกรณ์ต้องประสานระหว่างสหกรณ์ด้วยกัน

---

[I]Ardrian White, ๒๐๐๖. The World Map of  Happiness. The University of Leicester. (http://www.le.ac.uk/pc/aw๕๗/world/sample.html  ค้นข้อมูลวันที่ ๓ กันยายน ๒๕๔9)

[II] หนังสือพิมพ์กรุงเทพธุรกิจ  จุดประกาย หน้า ๓ ฉบับวันที่ ๑๒ กันยายน  ๒๕๕๖

[III]จงจิต อรรถยุกติ (บรรณาธิการ), ๒๕๔๕ ต่างโลกกว้าง สแกนดิเนเวีย เดนมาร์ก นอร์เวย์ สวีเดน ฟินแลนด์  บริษัทสำนักพิมพ์หน้าต่างสู่โลกกว้าง จำกัด, กรุงเทพฯ.

[IV]Lorenz Rerup and Niels Finn Christiansen, ไม่ปรากฏปีที่พิมพ์. Denmark-History-The Developing Welfare State. Udenrigsministeriet –Royal Danish Ministry of Foreign Affairs (http://www.um.dk/publikationer/um/English/Denmark/kap๖/๖-๑๗.asp ค้นข้อมูลวันที่ ๓ กันยายน ๒๕๔๙).

[V] Niel Ploug ,Gyldendal Leksikon,ไม่ปรากฏปีที่พิมพ์. Scandinavian Welfare Model. (http://www.denmark.dk/portal/page?_pageid=๓๗๔,๕๑๘๘๔๐&_dad_schema=PORTAL&p_pageurl=http%๓. ค้นข้อมูลวันที่ ๓ กันยายน ๒๕๔๙).

[VI] Gunnar Lind Haase Svendsen and Gert Tinggaard Svendsen, ๒๐๐๔. The Creation and Destruction of Social Capital : Entrepreneurship, Co-operative Movements and Institutions. Edward Elgar Publishing Limited, UK.

ระวังเมทิลโบรไมด์เข้าสู่ร่างกายโดยไม่รู้ตัว

                                      รุ่งทิพย์  สุขกำเนิด

              
               ฉันไม่เคยสงสัยในข้าวทุกเมล็ดที่กินมาตั้งแต่เกิดจนกระทั่งได้เคยมาเป็นผู้ค้าสารเคมีเกษตร จึงรู้ว่าในการปลูกข้าวทั่วไปมีการใช้สารเคมีกันมากตั้งแต่ การคลุกเมล็ด การใช้ปุ๋ยเคมีหลายรอบตั้งแต่ปลูก แต่งหน้า ยันช่วงข้าวตั้งท้อง สารเคมีเพื่อคุมการงอกของเมล็ดวัชพืชและสารกำจัดวัชพืช ทั้งสัมผัสตายและดูดซึม สารกำจัดโรค แมลง ปูนา หนูนา เพลี้ย หอยเชอรี่ ฮอร์โมนเพื่อการติดดอกติดเมล็ดและอื่นๆ  จำได้ไม่หมดเพราะได้ห่างเหินจากวงการค้านี้มาพอสมควร  แต่ก็ต้องมาตกใจอีกครั้งกับความรู้ใหม่หลังจากเริ่มช่วยชาวบ้านขายข้าวอินทรีย์วิถีชุมชนอันเนื่องมาจากหน้าที่การงานที่เกี่ยวข้องในฐานะนักวิจัยที่ต้องการหาตลาดให้กับชุมชน  และผู้ที่มีปัญหาสุขภาพแบบเสียสมดุลจนถึงขั้นแทบเดินไม่ได้

                ความสงสัยมีมากขึ้นเรื่อยๆจากข้อสังเกตที่ว่า ทำไมนะข้าวอินทรีย์ที่เราขายอยู่ ถึงเป็นที่หมายปองของมดมากนัก ใส่กระสอบที่มีถุงพลาสติกหุ้มอีกชั้นหนึ่ง หรือใส่ถุงพลาสติก 2 ชั้น แถมซ่อนในลังพลาสติกก็ยังเอาไม่อยู่ วันไหนมีข้าวสารมาส่ง  คุณมดจะจัดกองทัพมาปาร์ตี้กันเต็มไปหมด แถมยังขนกลับรังโดยไม่ถามเจ้าของซ๊ากคำ  อีกทั้งข้าวนี้ยังเก็บได้ไม่นานก็เป็นมอด ขนาดขัดสีมาใหม่ๆ ก็อยู่ได้แค่ 2-3 เดือนเท่านั้นในภาวะเก็บแบบปกติ ซึ่งต่างจากข้าวที่ขายทั่วไปในท้องตลาด ที่คนขายเปิดกระสอบเรียงให้เต็มไปหมด มดก็ไม่มี มอดก็ไม่ขึ้น คุณว่าแปลกไหมหล่ะ!!??

              

http://www.mtec.or.th/index.php?option=com_content&task=view&id=1334&Itemid=176

          แต่ตอนนี้ความสงสัยได้จากไปแล้วค่ะ เหลือแต่ความกลัวที่เข้ามาแทนที่ทันทีที่ความรู้เริ่มกระจ่าง เกษตรกรหลายคนเล่าว่า ถ้าไปที่ยุ้งฉางของโรงสีขนาดเล็กบางแห่ง พอเปิดประตูก็จะมีมอดบินกัน อันนี้แปลว่าไม่ได้ใช้สารเคมีในการเก็บแน่นอน  ที่เป็นเช่นนั้น เพราะมอดจะชอบกินข้าวมากโดยเฉพาะข้าวที่ปลูกแบบใช้สารเคมี ดูเหมือนว่าจะเจาะเปลือกได้ง่ายกว่า จากคำบอกเล่าของเกษตรกรผู้มีประสบการณ์บอกเราว่า โรงเก็บข้าวที่ปลูกแบบใช้สารเคมีจะมีปัญหาเรื่องของมอดมากกว่ายุ้งของเกษตรกรที่ปลูกแบบไม่ได้ใช้สารเคมี

                นอกจากมอดแล้ว หนูและมดก็เป็นอีกปัญหาที่หนักหน่วงไม่แพ้กันที่โรงสีทั้งหลายและยุ้งของเกษตรกรต้องเผชิญ  ดังนั้น เพื่อขจัดปัญหาให้สิ้นซาก บรรดาโรงสีและยุ้งเก็บข้าวขนาดใหญ่จึงใช้วิธีที่ง่ายๆ แบบรวดเดียวอยู่หมัดด้วยการรมสารเคมี ซึ่งตัวที่นิยมใช้คือ “เมทิลโบรไมด์” (Methyl bromide) นั่นเอง

                เมทิลโบรไมด์ มีชื่อเรียกอื่นว่า โบรโมมีเทน หรือดาวฟูม หรือเฮลอน 1001 เป็นสารเคมีที่ใช้ในภาคการเกษตร ใช้สำหรับป้องกันและกำจัดศัตรูพืชและสัตว์ โดยใช้รมควันในดิน พืชไร่( เช่น ข้าวข้าวโพด ถั่วต่างๆ และมันสำปะหลังอัดเม็ด) ปลาป่น เครื่องยาจีนสุมนไพร เฟอร์นิเจอร์ไม้/หวาย  รมในโรงเก็บ และเรือ นอกจากนี้ยังใช้เป็นสารกำจัดไรและกำจัดวัชพืชด้วย หากพูดถึงวัตถุประสงค์แล้ว เมทิลโบรไมด์ถูกนำมาใช้เพื่อเก็บรักษาผลผลิตการเกษตร  งานกักกันพืชที่นำเข้า และการรมกำจัดศัตรูพืชก่อนการส่งออก เป็นหลัก ดังนั้นจึงไม่น่าแปลกใจที่ในตู้ส่งผลไม้สดเพื่อการส่งออกของหลายประเทศ เช่น เชอรี่ แอปเปิ้ล พริกหวาน ลูกพลัม ก็มีการใช้เมทิลโบรไมด์เพื่อควบคุมแมลงด้วย

               อย่างไรก็ดี ปัญหาของเมทริลโบรไมด์กลับไม่ค่อยได้ถูกพูดถึงในแง่ของสารตกค้างถึงผู้บริโภคทั้งในกรณีของสินค้านำเข้าและสินค้าส่งออก   ในกรณีสินค้าส่งออกจากประเทศไทยนั้นคงจะไม่ค่อยมีปัญหาเท่าไรนัก เนื่องจากในต่างประเทศมีการกำหนดหรือควบคุมกระบวนการใช้ โดยมีการกำหนดให้ต้องส่งออกสินค้าที่รมสารนี้ภายในระยะเวลาที่กำหนด รวมถึงได้มีการกำหนดค่ามาตรฐานหรือเกณฑ์ในการตรวจสอบสารพิษตกค้างในอาหาร (MLRs)[1] ในปริมาณที่ปลอดภัยไว้แล้ว   แต่สำหรับสินค้านำเข้าหรือสินค้าที่ขายในประเทศไทยแล้ว โดยเฉพาะในข้าวสารที่เราๆท่านๆทานกันทุกวี่วัน กลับไม่มีการกำหนดค่าสารตกค้างจากเมทริลโบรไมด์ไว้

           ตัวอย่างค่ามาตรฐานสารตกค้างเมทริลโบรไมด์ในสินค้าข้าวของประเทศต่างๆ

ประเทศ	MLR(ppm)
ไต้หวัน	1.0
สาธารณรัฐเกาหลี	50.0
กลุ่มสหภาพยุโรป	0.1
อังกฤษ	0.1
ออสเตรเลีย	50 มิลิกรัม/กก.
นิวซีแลนด์	50   มิลิกรัม/กก.
ไทย	ไม่พบค่ากำหนดทั้งในประกาศกระทรวงสาธารณสุข (ฉบับที่ 163) พ.ศ.2538  เรื่อง อาหารที่มีสารพิษตกค้าง และประกาศกระทรวงสาธารณสุข พ.ศ.2548 และมาตรฐานสินค้าเกษตรและอาหารแห่งชาติ สารพิษตกค้าง:ปริมาณสารพิษตกค้างสูงสุด (มกอช.9002-2547 และ 2551)

     

ที่มา : 1.สำนักควบคุมพืชและวัสดุการเกษตร กรมวิชาการเกษตร  http://www.thailandmb.com/list_faq.php
2.ประกาศกระทรวงสาธารณสุข (ฉบับที่ 163) พ.ศ.2538  เรื่อง อาหารที่มีสารพิษตกค้าง http://www.bayercropscience.co.th/foodsafety/download_foodsafety/MRL_2006/MRL2538.pdf

3.ประกาศกระทรวงสาธารณสุข พ.ศ.2548 มาตรฐานสินค้าเกษตรและอาหารแห่งชาติ สารพิษตกค้าง:ปริมาณสารพิษตกค้างสูงสุด (มกอช.9002-2547 และ 2551) http://www.bayercropscience.co.th/foodsafety/download_foodsafety/MRL_2006/MRL2548.pdf และ http://www.acfs.go.th/searchMRL.php

จะว่าไปแล้ว สำหรับกรณีของเมทริลโบรไมด์ซึ่งมีการใช้ในโกดังเก็บธัญพืชกันมาก โดยเฉพาะข้าวที่เราบริโภคเป็นประจำทุกวัน และหากไม่ได้มีการควบคุมและตรวจสอบกระบวนการใช้สารอย่างถูกต้องแล้ว ย่อมมีผลตกค้างมาถึงผู้บริโภคอย่างแน่นอน เนื่องจากเป็นขั้นตอนการใช้สารเคมีที่เข้าใกล้การบริโภคมากๆ  ซึ่งต่างจากสารกำจัดศัตรูพืชที่ใช้ในระยะการเติบโตถึงเก็บเกี่ยว ก่อนทำการสีเอาเปลือกออก

ผลตกค้างถึงผู้บริโภคจะมีมากน้อยแค่ไหน ยังไม่มีข้อมูลยืนยัน  แต่สำหรับในเอกสารของผู้ค้าสารนี้ได้มีการระบุถึงพิษภัยของสารเมทริลโบรไมด์ว่าเป็นสารที่เป็นอันตรายต่อมนุษย์อย่างร้ายแรง(ดูตาราง) ซึ่งต้องระวังเป็นพิเศษ  โดยเฉพาะกับผู้ที่ทำหน้าที่รมสารและผู้ที่ทำงานในโรงเก็บผลผลิตทางการเกษตรที่ใช้สารดังกล่าว ตลอดจนผู้ที่ทำหน้าที่กำจัดสารเมื่อเกิดอุบัติเหตุและการกำจัดตัวบรรจุภัณฑ์ของสารนี้

นอกจากนี้  เมทริลโบรไมด์ยังเป็นสารตัวสำคัญที่ทำลายชั้นโอโซน ดังนั้นในพิธีสารมอนทรีออลจึงได้กำหนดให้ประเทศไทยต้องมีการควบคุมการใช้ตั้งแต่ปี 2545 และต้องลดการใช้สารตัวนี้ตั้งแต่ปี 2548 ยกเลิกการนำเข้าในปี 2556 และยกเลิกการใช้ในปี 2558   อย่างไรก็ดี ข้อกำหนดดังกล่าวไม่รวมการใช้สารนี้ในงานด้านการกักกันพืช และการรมกำจัดศัตรูพืชก่อนส่งออก

---

[1]ค่ามาตรฐานที่ถูกใช้เป็นเกณฑ์ในการตรวจสอบสารพิษตกค้างในอาหารหรือผลผลิตทางการเกษตร หรือ Maximum Residue Limits-MLRs หรือค่ากำหนดปริมาณสารพิษตกค้างสูงสุด ซึ่งค่ากำหนดนี้จะมีความแตกต่างกันออกไปในแต่ละประเทศ โดยมาตรฐานสินค้าเกษตรและอาหารแห่งชาติ ให้นิยาม “สารพิษตกค้าง” (pesticide residue) หมายถึง การตกค้างใดในสินค้าที่เกิดจากการใช้วัตถุอันตรายทางการเกษตร และให้หมายความรวมถึงกลุ่มอนุพันธ์ของวัตถุอันตรายทางการเกษตร ได้แก่ สารที่เกิดจากกระบวนการเปลี่ยนแปลง (conversion) กระบวนการสร้างและสลาย (metabolites) เกิดจากการทําปฏิกิริยา(reaction) หรือสิ่งปลอมปนในวัตถุอันตรายทางการเกษตรที่มีความเป็นพิษ

รู้จักเมทิลโบรไมด์(บางส่วน)

ลักษณะ/ความเป็นอันตราย	หมายเหตุ
·         ลักษณะทั่วไป มีลักษณะเป็นก๊าซพิษที่ไม่มีสีและกลิ่น ·         อันตรายทางสุขภาพ มีความเป็นพิษแบบเฉียบพลัน(ทางปากและการสูดดม) และมีฤทธิ์กัดกร่อนและระคายเคืองต่อผิวหนัง ทำลายดวงตาอย่างรุนแรง มีความเป็นพิษต่อระบบสืบพันธุ์ มีความเป็นพิษต่อระบบประสาท ทางเดินหายใจ ไตและต่อมหมวกไต เมื่อได้รับสัมผัสเพียงครั้งเดียว และมีพิษต่อระบบประสาท หัวใจและลูกอัณฑะเมื่อได้รับสัมผัสซ้ำ ·         อันตรายต่อสิ่งแวดล้อม มีความเป็นพิษอย่างเฉียบพลันและเรื้อรังต่อสิ่งแวดล้อมทางน้ำ	อ้างอิงจากGHS ฐานข้อมูลญี่ปุ่น
เป็นอันตรายต่อชั้นบรรยากาศโอโซน อาจมีความเสี่ยงที่ทำให้เกิดผลกระทบที่ไม่สามารถแก้ไขกลับคืนได้ เป็นกาซไวไฟอย่างยิ่ง ไอระเหยอาจเคลื่อนไปในระยะทางที่ห่างไกลจากแหล่งกำเนิดประกายไฟและย้อนกลับมาติดไฟได้	บริษัท Sigma -Aldrich
ผลิตภัณฑ์
·         ทางกฎหมาย กฎหมาย CLP ระบุว่าเป็นสารก่อมะเร็ง ก่อการกลายพันธุ์ และเป็นพิษต่อระบบสืบพันธุ์	เป็นสารที่ระบุใน Annex VI
·         บรรจุภัณฑ์ ห้ามนำกลับมาใช้ใหม่ ท่อ ถังแก๊สเปล่าจะมีสิ่งตกค้างที่เป็นอันตราย ให้ปฏิบัติตามวิธีกำจัดอย่างเหมาะสม

ที่มา : เอกสารข้อมูลความปลอดภัยบริษัท Sigma -Aldrich http://www.chemtrack.org/MSDSSG/Trf/msdst/msdst74-83-9.html

หลังจากข้อกำหนดการยกเลิกการใช้สารเมทริลโบรไมด์ในพิธีสารฯออกมา ก็มีข้อแนะนำจากภาครัฐที่รับผิดชอบโดยตรงให้ใช้สารรมควันตัวอื่นทดแทน เช่น ฟอสฟีน ไฮโดรเจนไซยาไนต์  โปรฟูม วาพอลเมท  และ EDN เป็นต้น แต่สารเหล่านี้ก็มีอันตรายไม่แพ้กัน และที่สำคัญกว่านั้นคือ ความรู้ของมนุษย์เรายังไปไม่ถึงอันตรายที่จะเกิดขึ้นทั้งหมด

 สำหรับกรณีสารเคมีตกค้างประเภทอื่นๆ  ประเทศไทยเราก็มีการกำหนดมาตรฐานสารตกค้างไว้เช่นกัน แต่เป็นคนละมาตรฐานกับของสหภาพยุโรป โดยในเอกสารของฝ่ายข้อมูลเครือข่ายเตือนภัยสารเคมีกำจัดศัตรูพืช  ได้ระบุไว้ว่าสหภาพยุโรปจะกำหนดค่า MRLs ส่วนใหญ่ไว้ค่อนข้างต่ำ เพราะยึดหลักว่าต้องปลอดภัยกับผู้บริโภคและจะต้องเป็นระดับที่น้อยที่สุดเท่าที่เป็นไปได้  ขณะที่ค่า MLRs ของประเทศไทยและของโคเด็กซ์ กลับมาจากมุมมองของเรื่องการค้าเป็นหลัก จึงกำหนดออกมาเป็นค่าสูงที่สุดเท่าที่จะยอมรับได้ และที่มากไปกว่านั้น ในกรณีของสหภาพยุโรปซึ่งนอกจากจะได้มีการกำหนดค่ามาตรฐานสารตกค้างในข้าวสารที่ต่ำกว่าไทยแล้ว ยังมีการกำหนดมาตรฐานสารเคมีตกค้างถึง 452 ชนิด อีกทั้งสารพิษชนิดใดไม่ได้กําหนด MRLs ไว้   ก็ให้ใช้ค่า 0.01 มิลลิกรัม/กิโลกรัม เป็นมาตรฐาน ขณะที่ไทยมีการกำหนดไว้เพียง  10 ชนิดเท่านั้น (ดูตาราง)

คำถามที่ค้างคาใจก็คือว่า ชีวิตคนไทยมีความทนทานกว่าชาวยุโรปอย่างนั้นหรือ  หรือว่าชีวิตคนไทยด้อยค่ากว่าชาวยุโรปกันแน่?   และการที่สหภาพยุโรปได้ระบุค่ามาตรฐานของสารพิษตกค้างไว้ต่ำ  ก็แสดงว่าถ้าสารตกค้างสูงกว่ามาตรฐาน ย่อมต้องเกิดอันตรายกับร่างกายอย่างแน่นอน  ไม่เช่นนั้นเขาคงไม่ตั้งค่าไว้ต่ำๆให้เสียประโยชน์ทางการค้า   

อันที่จริงในชีวิตคนเราก็ยังต้องเผชิญกับสารเคมีไม่รู้กี่มากน้อยในแต่ละวัน  แถมบางคนยังมีค่าความทนทานต่อสารบางตัวที่ต่ำกว่าคนอื่นๆอีก จะไม่ยิ่งเสี่ยงกันไปใหญ่หรือ ถ้ามีการค่ามาตรฐานสารพิษตกค้างไว้สูงๆ   ทำไมรัฐบาลไทยถึงได้ยื่นสารพิษสู่ประชาชน  โดยคิดถึงแต่ประโยชน์ทางการเงินหรือตัวเลขสวยหรูทางเศรษฐกิจเป็นหลัก  แต่อย่าลืมนะว่า ถึงเศรษฐกิจดี แต่คนในประเทศขี้โรค ก็เหมือนกับเงินเข้ากระเป๋าขวาแล้วออกกระเป๋าซ้าย  ซึ่งก็เป็นภาระที่กระทรวงสาธารณสุขต้องแบกรับไว้ แต่ที่สำคัญกว่านั้นก็คือเงินที่เข้ากระเป๋าขวานั้นก็เป็นกระเป๋าของเอกชนเสียเป็นส่วนใหญ่ จะมีก็แต่ภาษีที่แบ่งเข้ามาให้รัฐบาลบ้างก็เท่านั้น   ขณะที่เงินจากกระเป๋าซ้ายมาจากรัฐบาลและประชาชนของประเทศชาตินี้

ถึงตรงนี้ จึงอยากเชิญชวนพร้อมกับเรียกร้องถึงความปลอดภัยทางสุขภาพของประชาชน เพื่อให้รัฐบาลได้กำหนดเป็นกฏระเบียบค่ามาตรฐานของสารพิษตกค้าง ที่ได้มาตรฐานความปลอดภัยแก่ผู้บริโภคจริงๆ  ไม่เฉพาะในสินค้าข้าวสารเท่านั้น แต่ยังรวมถึงสินค้าอื่นๆที่ต้องกินต้องใช้กันทุกวัน  โดยมาตรฐานสารพิษตกค้างต้องได้มาตรฐานทัดเทียมกับประเทศที่พัฒนาแล้ว เพราะชีวิตคนต้องมาก่อน ไม่ว่าจะยากจนหรือร่ำรวย ชีวิตทุกชีวิตมีค่าเท่ากัน
ตัวอย่าง สารตกค้าง(MRLs) ตามมาตรฐานของโคเด็กซ์  ไทย และสหภาพยุโรป ในสินค้าข้าวสาร

สารเคมีกำจัดศัตรูพืช	MRLs(มิลลิกรัม/กิโลกรัม)			หมายเหตุ
	โคเด็กซ์	ไทย	สหภาพยุโรป
2, 4 ดี (2, 4mD)	ไม่กําหนด	0.1	0.05*	สหภาพยุโรป - กําหนดสารพิษตกค้างในข้าวสารไว้ 452 ชนิด และสารพิษชนิดใดไม่ได้กําหนด MRLs ไว้ให้ใช้ค่า 0.01 มิลลิกรัม/กิโลกรัม เป็นมาตรฐาน (*) ปริมาณต่ำสุดของการตรวจวิเคราะห์
คลอไพริฟอส (chlorpyrifos)	ไม่กําหนด	0.1	0.05*
คาร์บาริล (carbaryl)	1	1	1
คาร์เบนดาซิม / เบโนมิล (carbendazim /benomyl)	ไม่กําหนด	2	0.01*
คาร์โบซัลแฟน (carbosulfan)	ไม่กําหนด	0.2	0.05*
คาร์โบฟูราน (carbofuran)	ไม่กําหนด	0.1	0.02*
ไดไทโอคาร์บาเมต (dithiocarbamates)	ไม่กําหนด	0.05	0.05*
ไดควอท (Diquat)	0.2	ไม่กําหนด	0.05*
ฟลูโตลานิล (Flutolanil)	1	ไม่กําหนด	2
พาราควอท (paraquat)	ไม่กําหนด	0.1	0.05
พิริมิฟอสเมทิล (pirimiphosmmethyl)	ไม่กําหนด	7	5
เฟนิโทรไทออน (fenitrothion)	ไม่กําหนด	1	0.05*

ที่มา : เอกสารประกอบการประชุมวิชาการเพื่อเตือนภัยสารเคมีกําจัดศัตรูพืช ปี  2555         

เกร็ดความรู้ของแถม

          -สำหรับเกษตรกรรายย่อยที่ปลูกข้าวแบบไม่ใช้สารเคมีใดๆ ที่เผชิญกับปัญหาเรื่อง หนู มด และมอด เรามีเกร็ดความรู้จากภูมิปัญญาชาวนาไทยมาฝากค่ะ

ปราชญ์ชาวนาพูดเป็นเสียงเดียวกันว่า ปัญหาเรื่องมอด จะน้อยลงมาก หากปลูกข้าวแบบไม่ใช้สารเคมี และควรเก็บข้าวในรูปของข้าวเปลือกที่มีความชื้นต่ำ เพราะไข่มอดจะกลายเป็นตัวอย่างรวดเร็วและขยายพันธุ์อย่างรวดเร็วเช่นกันเมื่อความชื้นสูงและอุณหภูมิที่เหมาะสม  ไม่ควรเก็บข้าวในรูปของข้าวสารเพราะผิวจะบางซึ่งง่ายต่อการเจาะกินของมอด หากสีเป็นข้าวสารแล้วยังขายไม่หมด ทานไม่หมดก็ควรแพ็คในลักษณะที่สัมผัสอากาศให้น้อยที่สุดหรือสูญญากาศได้ยิ่งดี หรือเก็บในที่เย็น

สำหรับปัญหาเรื่องมดและหนูซึ่งมันจะมากวนใจข้าวสะอาดปลอดภัยเป็นพิเศษ เพื่อนเกษตรกรของเราแนะนำให้ใช้ ทั้งวิธีธรรมชาติและวิธีกล เช่น  การใช้แมว กับดักหนู ตลอดจนใช้ไฟฟ้าช๊อต  และป้องกันมดและแมลง โดยใช้ปูนขาว สมุนไพร และกับดักแมลง เป็นต้น ซึ่งวิธีเหล่านี้ก็จะทำให้เกษตรกรที่ดีได้ส่งมอบข้าวดีๆที่ปลูกด้วยรักคัดด้วยใจถึงมือผู้บริโภคที่ตั้งใจอุดหนุนท่านอย่างแท้จริง

-สำหรับผู้บริโภคเอง หากเลือกได้ก็ควรที่จะเลือกซื้อข้าวและอาหารจากผู้ผลิตที่ไว้ใจได้ และไม่ควรซื้อมาสะสมให้นานเกินไป ทยอยซื้อ ทยอยทานของสดๆใหม่ๆ และต้องทำใจที่จะยอมรับกับของกินของใช้ต่างๆที่มีอายุการเก็บรักษาที่สั้นลง เพราะนั่นเป็นการบริโภคที่เข้าใจถึงธรรมชาติของความเป็นจริง หากทำใจได้ ท่านก็จะเสี่ยงกับปัญหาเรื่องสุขภาพจากการสะสมสารเคมีในร่างกายที่ลดลง นั่นหมายถึง ชีวิตก็จะยืนยาวขึ้นภายใต้สุขภาพที่แข็งแรงนั่นเอง

                ตัวอย่าง การกำจัดหนู แมลง และมดในโรงเก็บ(ยุ้งฉาง)ของเกษตรกรผู้ปลูกข้าวปลอดสารพิษ

หนู	·         กับดักประเภทต่างๆ ·         แมว ·         ติดลวดไฟฟ้า โดยเปิดกระแสไฟฟ้าบ่อยๆในช่วงแรก และเมื่อหนูจดจำได้มา             รบกวนน้อยลงก็ไม่ต้องเปิดบ่อยๆ
มด	·         ยกพื้นที่วางข้าว ·         ใช้ปูนขาวโรยที่พื้นก่อนวางกระสอบข้าว ·         ใช้กากกาแฟโรยที่พื้น
แมลง/มอด	·         ใช้สมุนไพร เช่น เสือหมอบ กระเพราผี ตากแห้งแล้วนำมาวางไว้ใต้ยุ้งในช่วงข้างแรม ·         ใช้แสงไฟและกระป๋องทาน้ำมันดัก

ขอบคุณข้อมูลจาก

---

[i] รศ.สุชาตา ชินะจิตร กค.2549 http://www.chemtrack.org/News-Detail.asp?TID=1&ID=39

[ii] บริษัท Bangkok fumigation http://bfct.co.th/product_textbox.html#

[iii] http://ec.europa.eu/sanco_pesticides/public/index.cfm?event=commodity.resultat

[iv] เอกสารประกอบการประชุมวิชาการเพื่อเตือนภัยสารเคมีกําจัดศัตรูพืช ปี  2555 หัวข้อ “การกำหนดปริมาณสารพิษตกค้างสูงสุด” ฝ่ายข้อมูลเครือข่ายเตือนภัยสารเคมีกำจัดศัตรูพืช  http://www.thaipan.org/sites/default/files/conference2555/conference2555_0_07.pdf

[v] อังคณา สุวรรณกูฏ จดหมายข่าวผลิใบ ก้าวใหม่การวิจัยและพัฒนาการเกษตร  กรมวิชาการเกษตร

http://it.doa.go.th/pibai/pibai/n11/v_11-sep/ceaksong.html

ครูเล็ก มงคล ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติสระแก้ว

ครูไพโรจน์ พ่วงทอง เกษตรกรดีเด่นสาขาทำนาปี 2554

ครูสำราญ อ่วมอั๋น ศูนย์เกษตรอินทรีย์ชีวภาพบ้านดอนผิงแดด